Kobieta decydująca się na antykoncepcję ma do wyboru wiele metod. Do­bierając odpowiedni środek antykoncepcyjny, należy wziąć pod uwagę wiek pacjentki, potrzebę zapewnienia dodatkowej ochrony przed chorobami prze­noszonymi drogą płciową, plany macierzyńskie, ogólny stan zdrowia, sto­pień aktywności seksualnej oraz zdanie samej zainteresowanej na temat po­szczególnych metod.

Najważniejszym problemem, zarówno dla lekarza, jak i dla pacjentki, jest zwykle bezpieczeństwo oraz skuteczność metody. Antykoncepcję, niezależnie od metody, cechuje niska chorobowość.

Przestrzeganie poniżej podanych zasad zapewnia możliwie największe bezpieczeństwo antykoncepcji:

1. Stosowanie w doustnej antykoncepcji hormonalnej preparatów o małej dawce hormonów
2. Używanie preparatów gestagennych o przedłużonym działaniu w przypadku, gdy stosowanie estrogenów nie jest bezpieczne.
3. Stosowanie antykoncepcji wewnatrzmacicznej u odpowiednio wyselekcjonowanych pacjentek.
4. Stosowanie metod mechanicznych (barierowych) w celu zmniejszenia ryzyka chorób przenoszonych drogą płciowa, zakażenia
5. wirusem HIV oraz wirusem zapalenia wątroby B; niekiedy meto­dy te stanowią uzupełnienie innych środków kontroli płodności.

Pigułka jest rozsądnym sposobem kontrolowania płodności zdrowych kobiet powy­żej 35 roku życia, nawet do czasu menopauzy. Ryzyko chorób układu krążenia jest najwyższe u palących kobiet oraz u kobiet z czynnikami predysponującymi (tzn. z nadciśnieniem lub cukrzycą). Istnieją dane przemawiające za tym, że pewne rodzaje progestagenów mogą w istocie mieć w przyszłości działanie ochraniające przed chorobami układu krąże­nia. Wprawdzie płodność kobiety zmniejsza się po 40. roku życia, ale kon­trola płodności powinna trwać aż do momentu wzrostu stężenia (FSH), będącego sygnałem nieodwracalnego wygaśnięcia czynności jajników.

Istnieje wiele metod antykoncepcyjnych, ale żadna z nich nie jest ideal­na. Wybierając środek antykoncepcyjny, pacjentka przyjmuje pewną dozę odpowiedzialności i jednocześnie decyduje się na kompromis.

 I. Doustne hormonalne środki kontroli płodności .

Doustne hormonalne środki kontroli płodności zajmują drugie miej­sce pod względem powszechności stosowania, a pierwsze miejsce wśród kobiet poniżej 30. roku życia. Od czasu swoich „narodzin” w latach pięćdziesiątych tabletka przeszła szereg zasadniczych zmian. Najważniejszą zmianą jest zmniejszenie dawki estrogenów. Początko­wo tabletka zawierała 40-80 /ug etynyloestradiolu, dzisiaj obowiązują­cym standardem jest dawka 30-35 a nawey mniej Zmniejszenie zawartości estro­genów prawie całkowicie wyeliminowało ryzyko chorób układu krążenia u zdrowych niepalących kobiet. Ryzyko tych chorób związa­ne jest z zakrzepowym efektem działania estrogenów, który zależy od dawki.

II. Wskazówki dla pacjentki.

1.Każda kobieta powinna pamiętać objawach zagro­żenia związanych z hormonalną antykoncepcją. Są to:

• bóle brzucha,
• bóle w klatce piersiowej lub duszności,
• bóle głowy,
• zaburzenia widzenia, takie jak zatarcie ostrości obrazu, mroczki lub ślepota,
• znacznie nasilone bóle kończyn dolnych.

 2.Pojawienie się guzka w piersiach, wzrost lub zmiana charak­teru znamion skórnych, wystąpienie oznak chorób wątroby
lub żółtaczki oraz depresja są wskazaniami do zgłoszenia siędo lekarza.

3.Pacjentka powinna wiedzieć, w jaki sposób może się skontaktować ze swoim lekarzem, oraz co ma zrobić, gdy pojawią się
krwawienia, nie wystąpi miesiączka lub gdy zapomni zażyć jedną lub więcej tabletek.

Kobiety powyżej 35 roku życia, a znajdujące się w okresie perimenopauzalnym, również odnoszą korzyści ze stosowania tabletki hormonalnej:

• Cykle miesiączkowe stają się regularne.
• Zwiększa się gęstość kości i zmniejsza się ryzyko reumatoidalnego zapalenia stawów.
• Tabletka hormonalna jest nadzwyczaj skuteczną metodą kontroli płodności i sam wiek pacjentki nie powinien stanowić czynnika dyskwalifikującego do jej stosowania.

lll. Wkładki wewnątrzmaciczne.

Wkładek wewnątrzmacicznych używano już na początku obecnego stulecia. Są one popularną metodą kontroli urodzeń na całym świecie, Właściwa kwalifikacja pacjentek oraz odpowiednie poradnictwo powinny przyczynić się do częstszego stosowania wkładek. Uważa się, że wkładka zapobiega ciąży poprzez wywołanie miejscowej reakcji za­palnej w endometrium. Panuje przekonanie, że wrogie środowisko we-wnątrzmaciczne działa plemnikobójcze, a z punktu widzenia teore­tycznego działanie antykoncepcyjne może również polegać na zmianie aktywności ruchowej jajowodów. Wkładkę uważa się za środek anty­koncepcyjny, a nie poronogenny.

Przeciwwskazania do stosowania wkładek wewnątrzmacicznych

przeciwwskazania bezwzględne

• aktywne, przebyte niedawno lub nawracające stany zapalne narządów miednicy (ostre lub podostre)
• ciąża (potwierdzona lub podejrzana)

przeciwwskazania względne

• nieregularne lub nieprawidłowe krwawienia maciczne o nie wyjaśnionej etiologii
• występowanie czynników ryzyka zapalenia narządów miednicy połogowe zapalenie endometrium
• zakażenie po poronieniu, które miało miejsce w ostatnich 3 miesiącach ropne zapalenie szyjki macicy (aż do momentu opanowania zakażenia) upośledzona zdolność zwalczania zakażenia (cukrzyca, leczenie steroidami) nawracające epizody zakażenia rzeżączką duże ryzyko chorób przenoszonych drogą płciową
• ryzyko zakażenia wirusem HIV
• nowotwory szyjki i trzonu macicy (rozpoznane lub podejrzane), w tym nieprawidłowy wynik badania rozmazu cytologicznego
• zaburzenia układu krzepnięcia (małopłytkowość samoistna, leczenie antykoagulantami itp.)
• zaburzenia zastawek serca, które stwarzają ryzyko rozwinięcia się podostrego bakteryjnego zapalenia wsierdzia (pacjentki mogą wymagać profilaktycznej antybiotykoterapii)
• wady macicy
• zaburzenia miesiączkowania, takie jak bolesne miesiączkowanie o znacznym natężeniu, bardzo obfite miesiączki lub endometrioza
• niedokrwistość
• stany ograniczenia płodności u kobiet, które planują jeszcze macierzyństwo
• omdlenia stwierdzone w czasie wywiadu
• uczulenie na miedź lub nie rozpoznana choroba Wilsona

Po usunięciu wkladki powrót pełnej płodności jest szybki, podobnie jak po antykoncep­cyjnych metodach barierowych. Błona śluzowa macicy powraca do prawidłowego stanu niemal natychmiast po usunięciu wkładki.

IV. Dopochwowe środki antykoncepcyjne.

Dopochwowe środki antykoncepcyjne choć niewątpliwie mniej po­ręczne (wygodne) niż wcześniej omówione metody, nabierają ponow­nie znaczenia wobec wzrastającego zagrożenia chorobami przenoszo­nymi drogą płciową, zakażeniami wirusowymi, HIV i zapalenia wątroby typu B. Należy pamiętać, że zapobieganie tym cho­robom wymaga stosowania innych metod niż tylko metody zapobie­gania ciąży, i to nawet wtedy, gdy używa się tabletki hormonalnej czy wkładki wewnątrzmacicznej

V. Naturalne metody regulacji płodności.

Do metod tych zaliczamy ka­lendarzyk małżeński, pomiar podstawowej temperatury ciała (basal body temperaturę – BBT), metodę Billingsów (ocena śluzu szyjkowe­go) oraz metodę objawowo-termicznq. Wszystkie wymienione sposo­by wymagają zachowania okresowej wstrzemięźliwości seksualnej w dniach „niebezpiecznych”, ustalonych na podstawie zmian fizjolo­gicznych pojawiających się w cyklu miesiączkowym. Naturalne meto­dy regulacji płodności mogą być stosowane z powodzeniem przez ko­biety, które są dobrze przygotowane do oceny swoich cyklicznych zmian, mają regularne miesiączki, wykazują duże zdyscyplinowanie oraz gotowość do zaakceptowania niepożądanej ciąży. Niektóre kobie­ty stosują obserwację wielu zmian cyklicznych lub łączą naturalne me­tody z innymi metodami antykoncepcyjnymi.